Фәтхулла Хәзрәт-2(дәвамы)Бу бүлмәләрне үтеп, зур залга чыктылар. Мондагы кешеләрнең күбесе Әхмәт белән күрешәләр һәм тәбрик итешәләр иде. Залда халык артык күп булса да, урынының бик зурлыгы сәбәпле, тыгызлык тоелмый иде. Бу вакытта Әхмәт янына бая мәчеттә имам торган кеше килеп күреште. Тәбрик итештеләр дә, Әхмәткә мөрәҗәгать итеп: * Ташаяк — Ташаяк ярминкәсе — Казанда һәр елны май аенда үткәрелеп килә торган ярминкә. Бу вакытта хәзрәтнең колагына музыка тавышы ишетелә башлады. Хәзрәт, шул якка карап, ерактан бик зур, алты-җиде йөз кеше төягән бер һава көймәсе килгәнен күрде. Көймә озакламады, боларга якынлашты. Аның эчендә йөзләп адәм быргылар белән «Һава маршы» көен уйныйлар иде. Хәзрәт бу юлда да, җыр һәм музыканың харамлыгын бөтенләй онытып, яулыгын чыгарып, селтәп, әйләнгәләп, биегән сымак итәргә тотынды. Аның мондый дәртләнгәнен күрү кызыклы булса да, көймәнең әйләнеп китүен хәтеренә алып, Әхмәт атасын биюдән туктатты. Берничә минутлардан соң музыкалы көймә Әхмәтләр көймәсен җитеп узды. Әхмәтләрнең көймәчесе дә, үз көймәсен җәһәтләтебрәк, музыка артыннан алып китте. Хәзрәт һава өстендә музыка тыңлап уздырган бу минутларны бик шатлыклы минутлардан саный, бөтен барлыгында бер кәеф-сафа тоя һәм шул ук вакытта бу халәт турысында әллә нәрсә белгән дә, хәзер генә хәтеренә китерә алмаган сымак була иде. * Дәҗҗал — дини мифологик зат. — Ләйлә туташ өйдәме? *Галимҗан Баруди күздә тотыла. Хәзрәт бүлмәсендәге тавыш кунаклар утырган бүлмәгә дә ишетелгәнлектән, бабай тагы нәрсә белән җенләнә икән дип, Ләйлә бабасы бүлмәсенә килергә чыккан иде. * Әлгаязы биллаһи — Алла сакласын. Гомере буенча: «Башкалар гаеп итмәсләрме?», «Мәхәллә халкы бу эшкә ни дияр?» дигән ике сөальнең җаваплары белән эш итеп килгән хәзрәтебез хәзер татар театрына баруны берәү дә гаеп итми икәнчелеген белгәнгә, «гөнаһ» булуына да карамыйча, үзе дә барырга хәзер тора, ләкин ул үзен Әхмәттән кыстаттырып, кыямәт көнендә гөнаһысын «шайтан мәлгунь» белән Әхмәткә йөкләтеп калдырырга юл хәзерли иде. Кызлар һәм «түшәк шикелле» хатыннар буласын белгәнгә күрә, хәзрәтнең театрга барасы бик килә башлады. (...) Вакытның кич булуына карамаенча, электрик кояшлары сәбәпле, урамнар көндездән аермасыз якты иделәр. Кич икәнен белдертә торган бернәрсә булса, ул да күк йөзенең караңгыланып торуы, очсыз-кырыйсыз бушлыкның ерак бер җирләрендә ай һәм йолдызларның ялтыраулары гына иде. Хәер, адәмнәр күккә дә тыныч кына караңгыланып торырга ирек бирмиләр иде: һәрбер очучының янындагы электрик кояшы, атылган йолдыз (шиһабе сакыйб) шикелле, бу очсыз-кырыйсыз караңгылыкны яра да, менә, менә җир йөзендәге караңгылыкны җиңгән адәмнәр тиз заманда үз өсләрендәге караңгылыкка да чынлап каршы торырлар шикелле тоела иде. Фәтхулла хәзрәт, хәзер генә булып узган кызыксыз эшнең авыр тойгысыннан аерылу өчен, автомобильдән төшү белән күзләрен күккә күтәрде һәм, андагы атыла торган йолдызларны күреп, кыямәт җиткән икән дип уйлады да «Хәүкалә» һәм башка исенә төшкән нәрсәләрен укый башлады. Аның коты очкан иде, кулы белән күкне күрсәтеп, Әхмәткә ялынырга тотынды: — Зинһар, Әхмәт, өйгә кайтыйк, зинһар, мәсәлән, кайтыйк! Күрәсең, фаразан, йолдызлар нишлиләр, кыямәт якынлан-ганның, мәсәлән, галәмәте ул. Зинһар кайтыйк; тәүбә-истигъ-фар кылыйк. Әстәгъфируллаһелгазим! Әстәгъфируллаһел-газим... Әхмәт ирексез көлеп җибәрде дә, хәзрәтнең сүзе тәмам булганны көтмичә, ул атыла торган нәрсәләрнең очучылар янындагы кояшлары икәнен бәян итте. Хәзрәт шатлыгыннан авызын колакларына кадәр ерды һәм, тиз генә өстендәге киемнәрен чишеп, күлмәк изүен ачып, ике-өч мәртәбә үз күкрәгенә төкерде: — Бисмилла, теф! Теф! Котларым гына да, мәсәлән, калмаган иде... Әхмәт белән хатынының яшь вакытта бу гадәтне күргә-ләгәннәре бар иде. Балаларның бу эшне әүвәл мәртәбә күрүләре булганга күрә, ал арга бик көлке тоелды. Фәтхулла хәзрәтнең күз алдында нурга баткан, очы-кырые күренми торган бер зиннәтләнгән сарайның гаҗәп матур ясалган ишеге тора иде. Керделәр. Күтәрә торган машинаның бик күп кеше сыйдыра торган бүлмәсенә кереп, күтәрелә башладылар. Хәзрәткә бу машинада шактый ят һәм гаҗәп тоелды да, Әхмәткә карап: -— Хәзер инде идәннәрне күтәрелә торган ясый балалагансыз икән,— диде. (...) Ничәнче катка кадәрдер күтәрелеп, арлы-бирле йөрүчеләр белән шыгрым тулы бик матур бер мәйданга җиткәч, безнең мөсафирлар машинадан төштеләр. Мәйданның бер ягында рәттән бик күп ишекләр тезелеп киткәннәр иде. Әхмәтләр дә шулардай берсенә керделәр. Фәтхулла хәзрәт, креслоларның берсенә утырып: — Ягез, мәсәлән, бер дога кылыйк! — дип әйтергә өлгермәде, Әхмәт аны, бүлмәдән алып чыгып, әлеге машина белән тагы да югары алып менде. Монда Фәтхулла хәзрәт гаять киң, гаять зур, гаҗәеп бер бакча күрде. Бакча чын-чын бакча: агачлар үсеп торалар, исләре белән бөтен әтрафны каплаганнар, ал арның ботакларында гаҗәеп тавышлы, гаҗәеп төстәге электрик кошлары гаҗәеп көйләр сайрыйлар иде. Бакчаның төрле якларына җәелеп киткән хуш исле юлларында әллә никадәр халык йөренә. Урта бер җирдә фәкать скрипкалардан гына корылган бер оркестр уйнал, бөтен тирә-якны музыканың сихерле тәэсиренә чумдыра иде. Фәтхулла хәзрәтнең башы тәмам әйләнде: ул бу бакчага ничек килеп чыкканлыгын бер дә аңлый алмый иде. Әхмәттән сораштыра башлады. Әхмәт, җавап бирмичә генә, атасын бакчаның кырыена китерде дә аска карарга кушты. Хәзрәт бигрәк тә артык гаҗәпләнүенә каршы үзеннән ничә һәм ничә саженьнар түбәндә җир йөзен күрде һәм дә бу бакчаның түбә өстенә ясалган бакча икәнен аңлады. Әүвәл аның йөрәге жулап китте: менә, менә бакча җимерелер дә, мескен хәзрәт сытылып үләр төсле иде. Аннан соң, бакчаның бик нык торганын күреп, бераз тынычлагач, бу кадәр биек пулат өстенә шушы кадәр зур бер бакчаның ничек менгерелгәнен уйлый башлады да Әхмәттән: — Бу «Ярматаж» («Эрмитаж») бакчасын, мәсәлән, ничек итеп монда хәтле менгереп җиткердегез? — дип сорашырга тотынды. Әхмәт бакчаның хәзерге урынында үстерелгән икәнен сөйләгәч, хәзрәт эче катканчы көлде: — Менә, мәсәлән, хәзерге халыкта акыл (гакыл) бар диген инде. Фаразан, син, адәмнән оялмаенча, мәсәлән, йорт түбәсенә, бәрфараз, бакча яса, имеш. Менә көлке, мәсәлән, менә көлке, фаразан, менә җүләрләр, менә җүләрләр! Хи, хи, хи... (...) Әхмәт моназарага керешмәгәнлектән, хәзрәт үзе дә фикерен бу мәсьәләдән күчереп, берәр симез хатынны кочаклап бию турысында уйлый башлады: каршыларында күренгән зуррак гәүдәле хатыннарның һәммәсен бик тегәләп карый һәм, мин шуның белән биермен дип карар биреп, һәм булачак «рәхәтне» уйлап, кәефләнеп куя иде. Шулай итеп, хәзрәт шактый вакытлар биюләр башланганын тавыш-тынсыз гына көтеп йөрде. Ләкин һаман башланмагач, аның эче поша башлады. Ахыр, чыдый алмады: тиз башланамы икәнен белер өчен, үзенчә, читтән-читтән генә осталык белән Әхмәттән сораштырырга тотынды: — Шушы бакчада, мәсәлән, кочаклашып биербез микән инде? Ничә сәгатьтә, фаразан, бии башларбыз соң? Менә шушы хатын белән, бәрфараз, мин үзем генә бии торсам, гаеп итмәсләр микән?.. Бу вакытта бакчада звонок тавышы ишетелде дә, музыка туктады, кошлар сайрауларын кистеләр, халык, агылып-агылып, аска төшә башлады. Хәзрәт, хәзер биюләр башлана икән дип уйлап, бик шатланды һәм, Әхмәтне җиңеннән өстерәп, халыкны ерып, аска төшәргә ашыга башлады. Ләкин Әхмәт бер дә ашыкмый иде. Хәзрәтнең бу эшкә ачуы килеп: — Менә биергә соңга калырбыз, мәсәлән, симез апайларны алдан төшкән, фаразан, кешеләр эләктереп бетерерләр... Тиз бул инде, мәсәлән, аягың коргыры нәрсә! — дип сүгә-сүгә ашыктырырга тотынды. Фәтхулла хәзрәт, ложага (үткәндә Әхмәтләр белән кереп чыккан бүлмәгә) кереп утырып, партерда тезелгән кеше башларының күплегеннән гаҗәпләнеп: «Сөбханалла, машалла!» — дип кенә утырганда, кинәт звонок шалтырады да күз ачып йомганчы театр кап-караңгы булып калды. Хәзрәт: «Харап булдык, мәсәлән, Әхмәт, Ходайдан газап иңә бит!» — дип әйтеп өлгермәде, пәрдә күтәрелде. Яктылык күргәч, ул бераз тынычланды һәм эшнең соңын көтеп калды. Бу кич театрда әүвәл «Чиктән ашу — яман эш» дигән ике пәрдәле комедия һәм аннан соң «Дин саклаучылар» дигән өч пәрдәле трагикомедия куелачаклар иде. Пәрдә ачылып җитү белән сценага (театрда уен күрсәтелә торган җиргә) 30—35 яшьләрендә бер ир кеше керде. Кеше өстенә билсез, купшы тегелгән татар казакие, башына кара кәләпүш, аякларына штиблетлар кигән һәм казаки якасы эченнән катыргы яка куйган иде. Фәтхулла хәзрәт бу кешенең ак яка куйганлыгына бераз кәефсезләнсә дә, яшь байларга аны гына гаепләмибез инде дип уйлап һәм бу заманда, мондый урыс шикелле халык арасында, аның казаки һәм кәләпүш киеп йөрүеннән гаять шатланып, үз-үзен белешмәенчә сикереп, урыныннан торды да бик каты тавыш белән: — Менә, мәсәлән, рәхмәт, агай-эне! Менә, фаразан, рәхмәт! Бу кяфер мәлгуньнәр арасында, мәсәлән, болай үзебезнең мөселманча киенеп йөрүеңә рәхмәт! — дип кычкырды. Хәзрәтнең бу кешегә әйтә торган сүзләре тагы да бар иде, ләкин Әхмәт бик каты итәгеннән тарткач, сүзен кыскартты. Бөтен театр халкы, бу көтелмәгән тавыштан бик аптырап, күзләре белән тавышланучы әдәпсезне эзли башлады. Әхмәт, атасының колагына гына бөгелеп, әгәр ул яңадан шундый берәр тавыш чыгара калса, театрдан куылып чыгарылачак икәнен белдерде. (...) Безнең мөсафирләребез йортларына кайтып кергәндә, анда 40—50 ләп кунак бар иде: бәйрәм булу мөнәсәбәте белән Ләйлә, Нәфисә һәм Зыяның иптәшләре җыелганнар һәм, ду килеп, төрлесе төрлечә кәеф һәм сафада иделәр. Анда-монда егетләр һәм кызлар өелешеп сөйләшәләр дә көлешәләр; бер тарафтан кемнеңдер рояльдә уйнаганы ишетелә һәм шул ук вакытта ир һәм кызлардан оешкан бер хор матур, дәртле һәм хәятлы бер көйне урта гына һәм бик бердәм тавыш белән суза иде. Хәзрәтнең күзләре иң әүвәл мондагы яшь-яшь «фәрештәләргә» төште. Хадимнән икенче киемнәр, шәригатьчә юылып пакьләнмәгән киемнәр сорарга тотынды: — Әй, кем, егет, миңа, мәсәлән, менә шушындый кыска пальто (тужурка), менә шундый, фаразан, кечкенә пальто (жилет), аннары шушындый, фараз иттек, тар балаклы чалбар китер! — дип, өстендәге тужурка, жилет һәм брюкасын күрсәтте. Зыя, хәзрәтнең шәригатьчә пакьләнмәгән киемнәр сораганын ишеткәч: — Соң, бабай, шушы, комган белән өч кат йөгерткән киемнәрең генә ярамыймыни? Ул (хадим) китергән киемнәр тагы нәҗес булырлар бит алар,— дип көлеп куйды. — Юк, юк, син, мәсәлән, мелла Зыя, авызыңны җырма әле. Хатын-кыз, фаразан, матур киемне ярата ул. Гөнаһ мәҗлесенә, мәсәлән, намаз киеме киеп барыр хәл юк инде,— дип, хәзрәт китерелгән киемнәрне киенде, үзенчә төзәтенде, эшләпәне кыңгыррак салды, кесәсеннән яулык башын күрсәтебрәк куйды да кунаклар янына чыгарга хәзерләнде. Ләкин шулай чыгам дип торганда гына Ләйлә килеп керде дә эшне бозды. — Син кая барасың, бабай? — Кунак кызлар белән шаярырга чыгам! — Ах, оятсыз карт! Син безнең җыенны әүвәлге замандагы авыл кызларының аулак өйләре дип белдеңмени? — Юк, син, мелла кем, әй лә, тфү, тфү, Ләйлә диясем, син, Ләйлә, ачуланма әле. Шаяру дигәч тә, мәсәлән, үзегезчә инде ул; ысул җәдитчә шаяруны әйтәм мин, хи, хи, хи, кочак ла-шып, мәсәлән, биюне әйтәм мин. Андагы кызларның һәммәсе белән, фаразан, берәр кат кочаклашып биеп чыгарга уйлыйм мин,— диде. Ләйлә, бабасын мыскыл итеп, йөзен җыерды да: — «Дин һәм мәгыйшәтчеләрне» үз заманнарында да хатын-кызлары качмый торган йортларга кертмәгәннәр; шул хайваннардан берсен хәзер без бигрәк тә үз мәҗлесләребезгә кертмибез. Урыныңда гына утыр! Җәннәттә хур кызлары белән биерсең! — дип, үзе чыгып китә башлады. Хәзрәтнең күзенә яшьләр килде; ул Ләйләне чыгармас өчен, ишеккә аркылы торып: — Ләйлә, дим, Ләйлә, акыллым, керим инде; кочаклашып, мәсәлән, биим инде. Җәннәт — җәннәт инде ул. Нәфес мәлгуньнең, фаразан, дөньяда биисе килә шул. Ә, Ләйлә җаным, бер Ходай өчен инде, биим инде, Ходай гафур рәхим бит, анда, мәсәлән, гаеп итәрлек кеше юктыр бит. Һәммәсе, фараз иттек, ысул җәдитләрдер бит...— дип, ялынып караса да, Ләйлә бер дә йомшармады; бабасын ишек яныннан этебрәк җибәреп, үзе чыгып китте. Бу эшләрне карап торган Зыя да, кычкырып көлеп: — Менә бие, бабай! — диде. Хәзрәт, гайрәткә килеп: — Ай, малакасуслар, ай, бәдмәзһәпләр*, бабаларын, мәсәлән, тыймакчы булалар бит! Исем китә минем, мәсәлән, сезнең шикелле малакасусларга! Үзем чыгып бии белмәм мин! — дип, җилтерәп ишеккә таба бара башлаган иде дә, Зыя: * Бәдмәзһәпләр — юлдан язганнар. — Мин хәзер Ишми хәзрәткә хәбәр җибәртәм бит,— дип, бабасы артыннан кузгалды. Хәзрәт, тиз генә урынына барып утырып: — Җүләр, мәзәк итеп әйткән сүзгә, мәсәлән, ышанды бит, чынлап ук намәхрәм белән биер дип уйлады, ахрысы...— диде дә үзе кып-кызыл кызарды һәм уйга талды. «Бу мәлгуньнәр, дин саклаучы хәзрәтләрнең һәммәсенең һушларын җибәреп, дөньяның әллә кайсы кырыена китергәннәр дә бер-берсе белән күрештерми тотып, һәммәсеннән гөнаһ кәбирәләр кылдырып бетерергә һәм шуннан соң, бер-берсенә күрсәтеп, һәммәсен бөтен дөнья алдында хур итәргә уйлыйлар икән»,— дигән фикер аның бөтен вөҗүден каплап алды. Хәзрәт, башын өстәл өстенә куеп, лышык-лышык елый башлады. Залдан ишетелә торган кәеф-сафа тавышлары, шау-шулар хәзрәтнең бу лышкылдавын әллә ничек җиңел һәм көлке итеп ишеттерәләр иде. Зыя, чыгып китеп, атасына хәбәр бирде. (...) Әхмәт атасына хакыйкать хәлен аңлатырга тырышып карады һәм аның үзенең ничек терелтелгән икәнлеген тагы бер кат сөйләп чыгып бакты, ләкин бол арның берсе дә хәзрәтне үз фикереннән түндерә алмадылар, хәзрәт: — Ул балалар ышанмастай, мәсәлән, ялганнарыңны син миңа сөйләмә; фән белән терелткәннәр, имеш:, фәнегез белән кырырсыз инде, мәсәлән, пычагымны...— дип, моназарага кереште. Әхмәт: — Менә иртәгә, син терелтелгән юл белән, моннан 51 ел әүвәл вафат иткән бер хатынны терелтәбез; теләсәң, син дә карап торырсың. Менә шуннан соң минем белән моназара кылышырсың,— диде дә чыгып китте. (...) Икенче көн иртән сәгать уннарда Әхмәт һәм Фәтхулла хәзрәт университетка килделәр һәм бер аудиториягә керделәр. Бу аудиторияне Фәтхулла хәзрәт таныды: ул үзе берничә көн элек шул аудиториядә терелтелгән иде. Зур гына бу бүлмәнең урта бер җиренә озынча ап-ак өстәл куелган һәм аның тирәсенә медицинага мөнәсәбәтле кораллар һәм дәвалар тезелгән иде. Табутка салынган бер мәет кертеп, ак өстәл өстенә куйдылар. Озакламады, бүлмәгә ак халат кигән доктор һәм профессорлар да керә башладылар. Хәзрәт бол арның берничәсен таныган шикелле булды. Чөнки үзе терелтелгән көнне ул бу кешеләрнең күбесен күргән иде. Профессор Мөслимовны хәзрәт бик яхшы таныды, хәтта, әүвәлге тереклеге вакытындагы гадәтенчә, баш киемен ике кулы белән кузгатып куеп: «Здарастуй, дохтор!» —дияргә дә уйлаган иде дә кинәт ул уеннан кайтты: «Бу мәлгуньнәр, әүвәлге заман дохторлары шикелле, мөселманга мәхәббәтле дохторлармыни соң! Болар я урысның мисиунир дохторлары, я ысул җәдитче инкыйлабиюннан, чукынмый урыс булган дохторлар бит»,— дип уйлады. Профессор Мөслимов та хәзрәтне таныган икән. Ул елмаебрак кына хәзрәткә якын килде дә: — Исәнмесез! — дип, күрешергә кул сузды. Хәзрәт: — Ә кул алышмыйча, күземне буа аямыйсыңмыни? Әхмәт сиңа, мәсәлән, минем күземне буарга куштымыни? Юк, анысы булмас инде,— дип кычкырып җибәрде дә, күзләрен акайтып, артка чигенде. Аннан соң күзләрен «будырмас» өчен, ярым кычкырып, ярым шыпыртлап «Коль әгузе бираббилфәләкъ» сүрәсен укый башлады. Мөслимов белән Әхмәт Фәтхулла хәзрәт аңламый торган телдә әллә нәрсә сөйләштеләр дә, профессор, көлемсерәп, хәзрәттән читкә китте. Әхмәт тә, өстенә ак халат киеп алып, ак өстәл янына юнәлде. Ак халатлы докторларның өстенә бераз карап торганнан соң, Фәтхулла хәзрәт. — Ай, адәм көлкеләре! Болар да, мәсәлән, мөселман голә-масына охшар өчен ак җөббә, фаразан, кигән булганнар бит! Үзләре, бичаралар, кия дә белмиләр икән: ал ягын, мәсәлән, артка, арт ягын алга, фаразан, киеп куйганнар! — дип, кычкырып көлеп җибәрде. Хадимнәр, килеп, Фәтхулла хәзрәтне көлүдән туктаттылар һәм әгәр яңадан шулай шауласа, бүлмәдән чыгарачак икәнлекләрен белдерделәр. Хәзрәт эченнән: «Нихәтле оят качкан дисәң дә, адәм көлкесе булып каласылары килми үзләренең. Гаепләрен әйтеп көлгәнне яратмыйлар»,— дип уйласа да, бүлмәдән чыгарылудан куркып, каршы төшмәде. Мәетне, табутыннан чыгарып, билдән югары ягы ачык хәлдә өстәл өстенә салдылар. Докторлар Фәтхулла хәзрәтне тергезгәндәге гамәлләрен кыла бантладылар. Хәзрәт, мәеткә бераз тегәләп карап торганнан соң, аны таныган шикелле булды, ләкин кем икәнен тәгаен әйтеп җиткерә алмады. Менә, менә хәтернең алгы ягында гына бу хатынга бик охшашлы сурәт тора, ләкин илле еллык үлем, кабер тереклеге ул сурәтнең исемен оныттырган, билгеләрен җуйган. Докторлар үз эшләрен эшли торганда, хәзрәт, зиһененең бөтен көчен җыеп, күз алдындагы мәетне танырга тырышты. |
КОНКУРС
![]() МЕНЮ
ТАТФАН КОНКУРСлары
ФАНҖАНСҮРӘТЛӘР
ТЕГЛАР
Мини-чат
Сайт Контактта
МИҢА ОХШЫЙ
ФАНТАСТИКА
ФИКЕРЛӘР
ЭЗЛӘҮ
Статистика
Онлайн барлыгы: 1 Кунаклар: 1 Кулланучылар: 0 Твиттерлаштыру
|